2: Een gezonde werkplek, voor alle leeftijden

Veiligheid en gezondheid op het werk in de context van een vergrijzende beroepsbevolking

Een wettelijke verplichting

Volgens de Welzijnswet van 4 augustus 1996 zijn werkgevers verplicht om de veiligheid en gezondheid van hun werknemers te verzekeren in alle aspecten van het werk. Dat houdt onder meer in dat zij de risico's voor de veiligheid en gezondheid van werknemers moeten beoordelen en het werk moeten aanpassen aan het individu. De Belgische wet omvat geen specifieke bepalen over oudere werknemers. Hun mogelijkheden moeten echter wel in overweging genomen worden, zoals voor elke werknemer, in de

De risicobeoordeling is een stap in het risicobeheersingsproces voor VGW om potentiële risico's en gevaren waaraan werknemers kunnen worden blootgesteld, op te sporen en om te bepalen welke beschermende en preventieve maatregelen moeten worden getroffen. Het is een dynamisch proces waarmee organisaties een proactief beleid kunnen invoeren om beroepsrisico's te beheersen. (Bron)

De regelgeving voorziet in de gelijke in de gelijke behandeling van werknemers en verbiedt discriminatie op grond van leeftijd of handicap.

Om volledige gelijkheid te kunnen waarborgen in de praktijk, belet het beginsel van gelijke behandeling werkgevers echter niet om specifieke maatregelen in te voeren ter voorkoming of compensatie van nadelen die voortvloeien uit iemands leeftijd of handicap. Zo kunnen zij maatregelen nemen om de veiligheid en gezondheid op het werk te beschermen of om de integratie van oudere werknemers of personen met een handicap in de werkomgeving te bevorderen.

Naast de algemene verplichtingen opgelegd door de Welzijnswet van 4 augustus 1996 eist de collectieve arbeidsovereenkomst (CAO)104 van elk bedrijf met meer dan 20 werknemers dat ze een plan voor het tewerkstellen van oudere werkers invoeren met het oog op het behouden of doen toenemen van het aantal werknemers ouder dan 45 jaar.

Het Belgisch kenniscentrum over welzijn op het werk biedt hierover uitgebreide informatie aan.

Rekening houden met leeftijd en diversiteit in risicoanalyses

Risicoanalyses vormen de hoeksteen van een doeltreffend veiligheids- en gezondheidsbeleid. Bij de risicobeoordeling moet rekening worden gehouden met de diversiteit van het personeelsbestand en moet bijzondere aandacht worden geschonken aan werknemers die mogelijk bijzonder kwetsbaar zijn: jongere werknemers, oudere werknemers, personen met een handicap en vrouwen.

Leeftijd is een van de aspecten van diversiteit, en bij de risicobeoordeling moet rekening worden gehouden specifieke leeftijdgerelateerde risicofactoren. Voor jongere werknemers vormt het gebrek aan ervaring een risico, terwijl de risico's voor oudere werknemers verband houden met mogelijke veranderingen in hun functionele capaciteiten.

Niet iedereen is even gezond of fit, en die verschillen nemen toe met het ouder worden. Aannames mogen daarom niet enkel gebaseerd zijn op leeftijd.

Meer informatie over leeftijdsbewuste risicoanalyses vindt u hier.

Bij de risicobeoordeling moet rekening worden gehouden met de volgende zaken:

voer regelmatig (nieuwe) risicoanalyses uit;
ga voor elke specifieke functie na welke taken zij omvat;
ga bij eventuele corrigerende maatregelen steeds uit van de capaciteiten en objectieve risico's, en niet enkel van iemands leeftijd;
voorzie in regelmatige gezondheidscontroles om problemen op te sporen.

Hieronder vindt u enkele voorbeelden van gevaren die specifieke aandacht verdienen bij oudere werknemers:

ergonomische gevaren, zoals repetitieve bewegingen, handmatig tillen, ongemakkelijke houdingen, statische houdingen;
werk in ploegendiensten;
warme, koude of lawaaierige werkomgevingen, trillingen;
werken op hoogte.

Voor oudere vrouwelijke werknemers moeten ook de volgende punten in aanmerking worden genomen:

de menopauze (met symptomen als vermoeidheid, slaapstoornissen en opvliegers);
zorgtaken (die zowel mannelijke als vrouwelijke werknemers ten beurt kunnen vallen, maar in de praktijk vaker op de schouders van vrouwen terechtkomen. Met het ouder worden, krijgen werknemers meer zorgtaken, maar de meeste zorgtaken worden gedragen door werknemers in de leeftijdscategorie van 50 tot 64 jaar).

Psychosociale risico's worden gedefinieerd als de kans dat een of meerdere werknemers psychische schade ondervinden die al dan niet kan gepaard gaan met lichamelijke schade, ten gevolge van een blootstelling aan de elementen van de arbeidsorganisatie, de arbeidsinhoud, de arbeidsvoorwaarden, de arbeidsomstandigheden en de interpersoonlijke relaties op het werk, waarop de werkgever een impact heeft en die objectief een gevaar inhouden. (Bron)

(klik hier voor meer informatie):

verouderde vaardigheden, ontoereikende opleiding;
discriminatie op grond van leeftijd;
een gebrek aan evenwicht tussen werk en privéleven, bijvoorbeeld vanwege zorgtaken.

Bij risicoanalyses is het belangrijk om:

te luisteren naar de werknemersvertegenwoordigers en de werknemers, waaronder ook oudere werknemers, om ervoor te zorgen dat rekening wordt gehouden met hun behoeften en perspectieven;
ervoor te zorgen dat zowel voltijdse als deeltijdse werknemers en werknemers met flexibele arbeidsregelingen in beschouwing worden genomen bij de beoordeling;
taken te beoordelen zoals zij worden uitgevoerd (en dus niet enkel naar functiebenamingen te kijken) om een correcter beeld te krijgen van het werkgelijke gedrag en de werkelijke fysieke en mentale belasting van de werknemer;
te voorzien in risicobeperkingsmaatregelen voor alle werknemers, ook oudere werknemers.

Naast risicoanalyses kan ook gezondheidstoezicht waardevolle informatie opleveren, aangezien het tekortkomingen in de beheersmaatregelen op de werkplek aan het licht kan brengen en helpt om risicofactoren vroegtijdig op te sporen.

Aanpassingen van de werkplek

Op grond van de risicobeoordeling kan het nodig zijn om aanpassingen door te voeren om de werkplek af te stemmen op de veranderende capaciteiten en gezondheidstoestand van de werknemers. Eventuele maatregelen moeten gebaseerd zijn op objectieve risico's en op de capaciteiten van de werknemers, en niet op hun leeftijd.

Enkele voorbeelden van mogelijke aanpassingen zijn:

het aanpassen van bestaande uitrusting of het aanbieden van nieuwe uitrusting om handmatig tillen, repetitieve bewegingen, bewegingen die veel kracht vergen en ongemakkelijke houdingen te vermijden of te beperken;
het aanbieden van werkposten die kunnen worden aangepast aan gebruikers van alle leeftijden;
taakroulatie;
het automatiseren van eentonige of routinetaken;
het aanpassen van de ploegendiensten;
het bijstellen van de verlichting.

Het aanpassen van de werkplek zou een dynamische en voortschrijdend proces moeten op zijn, dat gebaseerd is op risicoanalyses gedurende de hele loopbaan. Een goed ontwerp van de werkplek en een goede organisatie van het werk zijn goed voor werknemers van alle leeftijden.

De Belgische Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg maakt verscheidene publicaties en praktische gidsen over aanpassingen aan de werklplek om het welzijn op het werk te garanderen publiek beschikbaar.

Om het behouden van oudere werknemers te bevorderen, worden in België verschillende middelen zowel aan werknemers als werkgevers ter beschikking gesteld:

de voorgestelde maatregelen in het kader van de wet op het solidariteitspact tussen generaties (Generatiepact);
het tijdskrediet voorgesteld door de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening;
de subsidies van het Ervaringsfonds om de werkomstandigheden van werknemers boven de 45 jaar te verbeteren;
de overstappremie voor lichter werk voor personen boven de 50 jaar.

Voorbeelden van goede praktijken

Hier (in het volgende onderdeel) komt u meer te weten over leeftijdgerelateerde veranderingen in de functionele capaciteiten, de potentiële gevolgen ervan voor het werk en de manieren waarop dit kan worden aangepakt via het VGW-beheer.

Een holistische aanpak van veiligheid en gezondheid op het werk en het concept '

Het werkvermogen kan worden omschreven als het evenwicht tussen de middelen waarover iemand beschikt en werkgerelateerde factoren. Het werkvermogen wordt ook beïnvloed door de omgeving buiten het werk. Tot iemands persoonlijke middelen behoren onder meer: (1) zijn gezondheid en functionele capaciteiten; (2) zijn competenties en vaardigheden; (3) zijn waarden, attitudes en motivatie. Onder werkgerelateerde factoren vallen de inhoud van het werk, de werkomgeving, de werkorganisatie en het leiderschap. (Bron)

Het beheer van de veiligheid en gezondheid op het werk in de context van een vergrijzende beroepsbevolking vereist een holistische aanpak, waarin rekening wordt gehouden met verschillende factoren die van invloed zijn op iemands vermogen om te werken. Het concept '

' is een voorbeeld van een dergelijke aanpak. Hier vindt u meer informatie over het concept '

' (volgend onderdeel).