Obowiązek prawny

Na pracodawcach spoczywa prawny obowiązek zadbania o bezpieczeństwo i zdrowie (w tym higienę pracy) pracowników, we wszystkich aspektach związanych z pracą. Obowiązek ten obejmuje ocenę właściwych zagrożeń oraz dostosowanie pracy do potrzeb poszczególnych osób.

Prawo nakazuje pracodawcom równe traktowanie wszystkich pracowników i zakazuje dyskryminacji na tle wieku lub niepełnosprawności.

Wdrożenie zasady równego traktowania w praktyce nie zwalnia pracodawcy z podejmowania konkretnych środków po to, aby zapobiec niekorzystnej sytuacji związanej z wiekiem lub niepełnosprawnością lub po to, aby taką sytuację zrekompensować. Oznacza to zastosowanie środków mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy lub promocję integracji ludzi starszych lub osób z niepełnosprawnością w środowisku pracy.

Uwzględnianie aspektów związanych z wiekiem i różnorodnością w ocenach ryzyka zawodowego

Ocena ryzyka to element zarządzania kwestiami bezpieczeństwa i zdrowia w pracy, umożliwiający identyfikację potencjalnych zagrożeń i czynników ryzyka, na które mogą być narażeni pracownicy. Ocena ryzyka uwzględnia także element podejmowania decyzji, np. takich, które dotyczą wdrożenia niezbędnych działań o charakterze prewencyjnym lub środków ochronnych. To proces dynamiczny, umożliwiający organizacjom prowadzenie aktywnej polityki zarządzania zagrożeniami w miejscu pracy. (Źródło)

zawodowego stanowi fundament skutecznego zarządzania bezpieczeństwem i zdrowiem w miejscu pracy. Podczas dokonywania oceny ryzyka zawodowego powinno się  uwzględniać różnorodność siły roboczej i zwracać uwagę na pracowników należących do tzw. grup wrażliwych (kobiety, młodzi i starsi pracownicy oraz osoby niepełnosprawne).  

Wiek jest jednym z aspektów różnorodności, a podczas dokonywania oceny ryzyka zawodowego powinno się uwzględniać konkretne czynnika ryzyka związane z wiekiem. W przypadku pracowników młodych, takim czynnikiem może być np. brak doświadczenia, zaś w przypadku pracowników starszych- możliwe zmiany zdolności funkcjonalnych.  

Ludzie znacząco różnią się jeśli chodzi o stan zdrowia i sprawność, a różnice te wzrastają z wiekiem, dlatego też kwestia wieku powinna być jedną z wielu, która brana jest pod uwagę podczas dokonywania oceny ryzyka zawodowego. 

Najważniejsze kwestie związane z oceną ryzyka zawodowego:

• regularność- zarówno sama ocena, jak i jej rewizja powinna być dokonywana regularnie
• ocena powinna odnosić się do zadań związanych z pracą na konkretnym stanowisku
• celem oceny ryzyka zawodowego jest wprowadzenie środków naprawczych w oparciu o obiektywną ocenę poszczególnych zagrożeń, nie tylko o kryterium wieku, środki te powinny także uwzględniać zdolności pracowników 
• profilaktyczne badania lekarskie pracowników mogą pomóc w wykryciu problemów zdrowotnych pracowników oraz identyfikacji nowych zagrożeń

Więcej informacji na temat oceny ryzyka uwzględniającej aspekty związane z wiekiem znajduje się tutaj.

Poniższe czynniki zasługują na szczególną uwagę podczas dokonywania oceny ryzyka zawodowego u osób doświadczających zmian zdolności funkcjonalnych:

• zagrożenia o charakterze ergonomicznym, takie jak wykonywanie powtarzalnych ruchów, ręczne przenoszenie ciężarów oraz utrzymywanie niewłaściwej, niewygodnej lub statycznej postawy
• praca w trybie zmianowym 
• gorące, zimne i głośne środowiska pracy, a także drgania
• praca na wysokościach

W przypadku starszych kobiet, podczas dokonywania oceny ryzyka zawodowego, powinny zostać wzięte pod uwagę m.in. poniższe czynniki:

• menopauza (objawy w postaci zmęczenia, zaburzeń snu, fal gorąca)
• obowiązki związane ze sprawowaniem opieki (dotyczy to zarówno kobiet jak i mężczyzn, ale w praktyce zazwyczaj kobiety są bardziej obciążone obowiązkami związanymi ze sprawowaniem opieki). Ilość obowiązków związanych ze sprawowaniem opieki rośnie wraz z wiekiem, ale najczęściej są nimi obarczeni pracownicy w wieku od 50 do 64 lat).

Czynniki psychospołeczne (kliknij tutaj, aby dowiedzieć się więcej na temat zagrożeń psychospołecznych):

• przestarzałe umiejętności, brak szkoleń
• dyskryminacja ze względu na wiek
• brak równowagi pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym, np. z racji obowiązku sprawowania opieki przez pracownika

To ważne, aby podczas dokonywania oceny ryzyka zawodowego: 

• zaangażować zarówno przedstawicieli, jak i samych pracowników, w tym osoby starsze oraz uwzględniać ich potrzeby i perspektywę 
• wziąć pod uwagę pracowników, pracujących w pełnym i niepełnym wymiarze godzin oraz w trybie elastycznym
• oceniać faktyczny sposób wykonywania pracy, aby uzyskać jak najbardziej rzetelny obraz zachowań pracowników i obciążeń (zarówno tych o podłożu psychicznym, jak i fizycznym) jakim są poddawani
• stosować takie środki ograniczające ryzyko, które mogą oddziaływać na pracowników w każdym wieku, w tym na osoby starsze

Poza oceną ryzyka zawodowego, cennych informacji na temat nowych zagrożeń lub ewentualnych braków w aktualnie podejmowanych środkach prewencji, dostarczać mogą np. wyniki badań lekarskich lub innych analiz. .

Dostosowanie miejsca pracy

W oparciu o wyniki oceny ryzyka zawodowego, pracodawcy mogą być zmuszeni wprowadzić zmiany w miejscu pracy po to, by jak najlepiej zareagować na zmianę zdolności i stanu zdrowia pracowników. Działania te należy podejmować w oparciu o obiektywną ocenę zarówno zagrożeń, jak i zdolności pracowników, a nie na podstawie ich wieku. 

Przykłady takich dostosowań:

• dostosowanie wykorzystywanego sprzętu i/lub zapewnienie nowego, aby ograniczyć lub wyeliminować konieczność ręcznego przenoszenia ciężarów, wykonywania dynamicznych i powtarzalnych ruchów lub utrzymywania niewłaściwej postawy ciała
• zapewnienie regulowanych stacji roboczych, aby odpowiadały one potrzebom obsługujących je osób, niezależnie od ich wieku
• rotacja zadań
• automatyzacja zadań rutynowych i jednostajnych
• wprowadzenie i/lub modyfikacja planu pracy zmianowej
• dostosowanie oświetlenia

Adaptacja miejsca pracy powinna mieć charakter ciągły i dynamiczny, a także  odbywać się w oparciu o wyniki oceny ryzyka zawodowego. Dobrze zaprojektowane miejsce pracy oraz odpowiednia organizacja pracy mogą przynieść korzyści pracownikom w każdym wieku.

Przykłady dobrych praktyk

Tutaj (kolejny rozdział) znajdziesz informacje o tym, jak związane z wiekiem zmiany mogą wpływać na zdolności funkcjonalne pracownika, jego zdolność do wykonywania pracy oraz o tym, jakie środki zaradcze (np. związane z zarządzaniem kwestiami bezpieczeństwa i zdrowia w pracy) mogą zostać podjęte w miejscu pracy.Holistyczne podejście do bezpieczeństwa i zdrowia w pracy oraz koncepcja zdolności do pracy

Holistyczne podejście do bezpieczeństwa i zdrowia w pracy oraz koncepcja zdolności do pracy

Zarządzanie kwestiami bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy, w kontekście starzejącej się siły roboczej, wymaga podejścia całościowego, a więc takiego, które uwzględnienia szereg różnych czynników wpływających na zdolność danej osoby do pracy.

Koncepcja zdolności do pracy to przykład takiego, holistycznego, podejścia. Dowiedz się więcej o koncepcji zdolności do pracy (kolejny rozdział).